Irah-irah kang katur
kuwi, tinulis mung merga kepengin nguri-uri mrih lestarining basa Jawi, mrih
panggah urip ngrembaka ing tengahing jagad kang katrajang wengising daya
pengaribawaning budaya global.
Kanggo
nglelimbang lan nggathukake atur iki, para maos dak-aturi nyekar Kinanthi, kang
kacuplik saka Serat Wulangreh, yasan dalem Kanjeng Sunan PB V, kaya katur ing
candhake iki :
Padha gulangen ing kalbu, ing sasmita amrih lantip,
aja pijer mangan nendra, kaprawiean den kaesthi,
pesunen sariranira, sudanen dhahar lan guling.
Kang matur iki pitados dhateng para Maos, bilih sampun
langkung pana dhateng isining "piwulang" ingkang sinawang ing sekar
Kinanthi wau, langkung lebda ing basa lan ing edining rasa lan edining surasa,
menggahing sekar Kinanthi sapada wau.
Katitik saking
basane, kaya ora ana kang angel. Gulangen ing kalbu, tegese kurang luwih padha
dipadha nggegulang, nggegladhi ati, supaya landhep empaning pamikir. Tembunge
liya lantip panggraitane gampang tanggap ing semu, tanggap ing swasana.
Aja pijer mangan nendra aja nggedhekake nggone mangan lan aja dhemen turu yen
ngantuk. Turua yen ngantuk. Yen wong kang sepen ing prihatin, ora ngantuk wae
ya turu. Ora ngelih wae mangan. Wong pasa kuwi tegese, yen ngelih mangana. Lha
yen ra pasa, durung ngelih wae wis mangan.
Adat pakulinane
wong Jawa kang maratapa, rancake cegah dhahar, cegah nendra utawa cegah turu,
cegah sabda, ora kakehan ngendika yen ora prelu, cegah duka, aja gampang
kebranang nesu. Cegah sanggama, nyegah saresmi nadyan karo sisihane dhewe.
Lha kok kabeh
"cegah"? Karepe yen kabeh kuwi dicegah bakal kuwawa ngendhaleni hawa
napsu, mepes pancadriya, nutupi babahan hawa sanga.
Tembung
Kinanthi mau katitik saka basane, gampang ditampa. Tembung Kawi mung sethithik
: kalbu, lantip, kaesthi, sarira, guling.
Dununging
nggegulang budi pakarti ana ngendi? Ana ing anggone nggegulang karo ngendhaleni
hawa napsu, amrih saya mekar ngrembaka nyedhaki marang kadiwasan.
Budi (dhi) kuwi
ora katon, ora kasatingal, pengangen-angen. Pakarti kuwi sing katon, marga
maujud ana ing tindak-tanduk, muna lan muni. Lha muna kuwi ya apa? Muna kuwi
tegese kandha. Lha yen muni, kuwi tegese "meneng". Sang Maha Muni,
Sang Maha Meneng.
Mulang basa
Jawa, tegese mulang tembung lan nggagapi isining wacan. Sawuse iku banjur nyoba
nggagapi karepe piwulang munguhing budi pakarti. Mulang basa ira bakal pisah
karo anggone mulang cak-cakaning basa kuwi ana ing urip saben dina.
Dakaturi
gambaran nganggo sekar kinanthi maneh, uga pethikan saka serat Wulangreh,
mangkene :
Yen wong anom pan wus tamtu, manut marang kang ngadhepi,
yen kang ngadhep keh durjana, ora wurung bisa maling,
yen kang ngadhep akeh bangsat, ora wurung bisa juti.
Wong Jawa duwe
pituture: Aja cedhak kebo gupak. Yen cedhak suwe-suwe ora wurung bisa
gupak. Aja srawung karo wong ala, mundhak ketularan alane. Iki sinau basa
nanging uga babar pisan sinau budi pakarti.
Piwulang basa
Jawa, ingkang kadhapuk wujud sekar Kinanthi kang angka loro iki, netepake
manawa wong kang cedhak wong ala ora wurung dadi ala. Kuwi marga saka daya
pangaruhe wong ala mau. Mula suwalike yen wong utawa bocah dikulinakaken cedhak
karo wong becik, dipesthekake dadi wong becik, Iki budhi pakarti.
Saiki
dilelimbang, panemu kaya ngono kuwi apa bener temenan? Tak aturi bahan
lelimbangan. Ing jagading pendidikan iki ana paham warna loro. Sepisan kang
diarani paham negativism. Paham iki mulangake menawa bocah kuwi dinegake
wae mengko bakal mekar dhewe. Srahna wae marang kang kelakon tumrap bocah mau.
Nek mula becik ya bakal tuwuh dadi becik, yen mula ala ya bakal tuwuh ala. Paham
kang kapindho kang diarani paham positivism. Paham iki mulangake, anak
didik kuwi kudu diwulang, aja dinengake wae. Mekare bakal laras karo isi
piwulange.
Lha yen
diprasajakake paham werno loro mau, kena di landhakake : paham kodrad karo
paham iradad. Dadining bocah diwasa anut kodrat apa anut iradad?
Lha yen rada
nyenggol Ki Hajar Dewantara, kang netepake Sistem Among, alandhesan
kanyataan kang nerangake yen tuwuh mekaring anak dhidik kuwi jebule anut hukum
konvergensi, yakuwi daya-dinayan, padha dene, aweh pengaruh antarane kodrad
karo iradad. Hukum konvergensi kuwi uga diwulangake dening sarjana Jerman,
Clara lan Willem Stern.
Mulang basa
Jawa, manut kang kelakon, ateges babar pisan uga mulang tindak-tanduk,
suba-sita, tata-krama, weruh unggah-ungguh. Semangat suba-sita lan liya-liyane
kuwi dadi isining budi, kang ing mengko bakal katon ing pakarti : suba-sita,
tata-krama lan wruh unggah-ungguh sarta cak-cakane ana ing saben dinane. Coba
basa Jawa kang sinawung ing sekar Mijil iki, kejaba nggladhi basane, uga
nggegulang tindak-tanduke.
Dedalane guna lawan sekti, kudu andhap asor,
wani ngalah luhur wekasane, tumungkula yen dipun-dukani
bapang densimpangi, ana catur mungkur.
Kejaba amarga
gedhe daya pengaruhe pasrawungan, generasi mudha, kalebu generasi tuwa, kurang
utawa lali marang basa Jawane. Merga lali basa Jawane, banjur kurang ngerti
tata-kramane. Apa maneh rada mrinding yen ana tembung "tan weruh ing
tata". (Eyang CS. Hasmoro)
sumber : Djaka
Lodang
0 komentar:
Posting Komentar